Dünya nüfusu hızla yaşlanıyor ve yaşlanan nüfusun sağlığı tüm zamanların en iyisi çünkü hayat beklentisi yükselirken yaşlılıkta bakım üzerine modern düşünceler üretiliyor ve uygulanıyor.

Ankara’da nezih bir semtte 5inci kattaki evlerinde kendi günlük ihtiyaçlarını karşılayarak yaşayan 70li yaşlarda bir çift biliyorum. Her yıl sağlık sorunları biraz daha artan, değişik ameliyatlara maruz kalan, ağrılarla ve yaşlılığın artan yüküyle yaşamak zorunda olan ve yaşlı bakımı olgusuna hergün biraz daha sıcak bakan bu çift sevgili annem ve babamdır!

“Yaşlılık çok zor” der annem ve devam eder “her yeni yıl, bir önceki yılı aratır”. Ağrılarından biraz fazla yakındığı zaman, şakayla karışık kurgusal fikirlerini yineler. “Öyle bir mekanizma olmalı ki” der, “60 yaşından sonra insanlar yerlerini yenilere bırakıp yeryüzünden uzaklaşmalı”. Annem bu sözleri bizleri gülümsetmek için sarfettiği kadar, yaşlılığın günbegün zorlaştığını vurgulamak için söyler.

En son nüfus sayımında Türkiye nüfusu 72 milyon 561 bin 31 olarak sayılmıştır. Bu nüfusun 5 milyonu 65 yaş ve üzerindekilerden oluşuyor. Çok yakında bu rakamın 10 milyona ulaşacağı tahmin ediliyor.

Ülkemizde 50 yıl önce 50 olan ortalama hayat beklentisi (yaşam süresi), bugün neredeyse 74’e ulaşmıştır.

ABD’de nüfusun yaklaşık yüzde 13’ü 65 yaşın üzerindedir. Nüfusun yüzde 2si 85 ve üzeri yaştaki Amerikalılardan oluşuyor. Bu demografinin 80 binden fazlası da 100 yaş üzeri vatandaşlardır.

ABD’de 1900’de ortalama yaşam süresi 47 iken, 2011’de 78’e yükselmiştir.

Birleşmiş Milletler, 2300 yılında gelişmiş ülkelerde ortalama hayat süresinin 101 olacağını tahmin ediyor.

Sayılardan da anlaşılacağı gibi oldukça ileri yaşlara kadar yaşayanların sayısı yavaş ama istikrarlı bir şekilde tırmanmaktadır. İlerleyen tıp ve teknoloji insanların eskisine nazaran daha uzun yaşamasına imkan tanıyor.

Bazılarınıza çok direkt gelebilir ama yaşlılar ve yaşlılık ile ilgili birkaç sorum var:

•  İlerlemiş yaşa rağmen yaşamak iyi mi kötü mü?
• Artan yaşlı nüfusun ihtiyaçlarından haberimiz var mı?
• Yaşlı nüfus devletten ne tür sosyal hizmetler bekliyor?
• Bu demografinin ne tür maddi ve manevi ihtiyaçları vardır? Onların da topluma vermek istedikleri var mıdır? Varsa neler verebilirler?
• Yaşlı nüfusun hastalık, rahatsızlık ve sıkıntılarını göz önünde bulundurunca bu gruba hak ettiği payeyi verip izzet ve ikramda bulunmak mümkün oluyor mu?
• Yaşlı nüfus, saygı gösterilmesi gereken bir azınlık olarak mı; kurtulmak gereken bir yük olarak mı; yoksa türü azalmış süs olarak mı görülüyor?

İhtiyarlık sorunları uzmanı Seymour Littllek “Yaşlısına gereken saygıyı göstermeyen, hak ettikleri değeri vermeyen toplumlar kaosla karşı karşıyadır” diyor. Mahatma Gandhi de “Bir toplumu yaşlılarına nasıl davrandığına bakarak değerlendirmek mümkündür” demiş.

Toplumlar yaşlı fertlerin problemlerine hassas olmalıdır. Konforlu, rahat ve tatminkar yaşlılık geçirmek her vatandaşın hakkıdır.

Yaşlılara saygı çok önemlidir ama onun dışında nelere ihtiyaçları vardır?

Hergün aklımda oldukları halde, birkaç günde bir arayabiliğim annemle babamın artan sorunlarını dinledikçe onlar için neler yapılabileceğini daha sık düşünür oldum. Belki entellektüel olarak ve finans boyutunda yardıma hazırım ama işin duygusal boyutu biraz karışık. Önce annemi babamı, daha sonra artan yaşlı nüfusu düşündükçe ve bu konuda okudukça biriken fikirleri paylaşmak istedim.

Gittikçe artan yaşlı nüfusunun kendi evleri içinde, kendi tarzlarında yaşamı mümkün olduğunca uzun sürdürebilmeleri için destek programları olmadığına, varsa bile yaygın olmadığına üzülerek şahit oldum.

Ülkemizin artan yaşlı nüfusunu göz önünde bulundurarak, evde profesyonel yaşlı bakımı konsepti üzerinde durulması ve güvenli servisler geliştirilmesi gerektiğine inanıyorum.

Okuyucuya bir fikir vermesi düşüncesiyle evde-yaşlı bakımının ABD’liler için ne anlama geldiğini listelemeye çalıştım. ABD’de bu eyalet kurallarına ve kişinin ihtiyaçlarına bakarak bu maddelerin biri ya da birden fazlası talep edilebilise de tahmin edebileceğiniz gibi sigortasızlar için oldukça pahalı servislerdir.

1.     Yetişkinler için gündelik bakıcı

2.      Fatura ödeme ve hane içi mali yönetim desteği

3.      Refakatçı servisleri

4.      Mali planlama

5.      Ev güvenliği ve gözetim

6.      Evde medikal bakım

7.      Ev muhafaza, onarım ve bakım

8.      Evde medikal olmayan bakım

9.      Evde hizmetçi ve yardımcı servisleri

10.    Ölümcül ve yatalaklar için ev içi bakımı

11.     Sigorta servisleri

12.    Evde yaşayan bakıcı

13.    Yemek konusunda yardım

14.    Kişisel yardım (banyo, tuvalet, kişisel bakım)

15.    Rehabilitasyon ve fiziksel terapi

16.    İntikal döneminde yardım (ev satışı, yer değiştirme, mal satışı, küçük eve geçme)

17.    Taşıma (Sağlık amaçlı ya da acile gitmek dışında alışverişler, ayak işi yardımı)

18.    Özel hemşire

19.    Özel doktor

Şu sıralar annemle babamın işine yarayacak hizmetlerden bazıları; ayak işine koşturacak biri, alışveriş yardımı ve fiziksel terapi desteği olurdu. Türkiye’de böyle servisler var ama yaygın değil.

Annemle babamı 5inci kattaki evlerinden, giriş katında bir başka eve yerleştirmeyi düşündüğümde, kendi başına yaşayan yaşlıların hastahanelere ve toplu taşımaya yakın bölgelerde yerleşmelerinin ne kadar önemli olduğunu idrak ettim.

Yaşlıların koruyucu ya da önleyici sağlık hizmetlerinden haberdar olmaları da çok önemli. Bunun için yaşlı nüfusun kronik hastalıklar konusunda bilgilendirmesi ve aşılarının güncellenmesi gereklidir. Yaşlılar sağlık sorunlarını göz ardı etmemeli ve doktorlarına periyodik olarak görünmelidir.

Yaşlı nüfusun beslenme konusunda bilgilendirilmesi de önemlidir. İleri yaşlarda beslenme bozukluğu göz ardı edilmemelidir, zira büyük sorunlara yol açabilir. ABD’de evinde yemek yapamayan; çevresi ve kendi emniyeti için yemek pişirmemesi gereken dar gelirli yaşlılara üç öğün sıcak yemek götürme servisleri vardır.  Bu servis hükümet tarafından verilmektedir ve bedavadır.

ABD’de yalnız yaşayan yaşlıların acil durumlarda ve afetlerde nerede olduklarının kolaylıkla anlayabilmek için  izleme sistemleri mevcuttur. Benzer sistemlerin Türkiye’de de olmasını çok isterdim.

Yaşlılar için yaşa uygun egzersiz programları, yürüyüşler ve sosyal ortamlar da sağlanmalı ve yaşlılar kendi akranlarıyla sosyalleşebilmeliler.  Arkadaş desteği ve sosyal ortamlar herkesin, özellikle yaşlıların, depresif düşüncelerden uzaklaşmasına ve daha sağlıklı yaşamasına yardımcı olur.

Hayat tecrübelerini, bilgi ve becerilerini paylaşabilecekleri gönüllü çalışmalar yapmak isteyen yaşlılara fırsatlar yaratılmalıdır.

Bunları söyledikten sonra yaşlılar için en önemli şeyin haysiyet ve itibarlarını koruyarak, mümkünse kimseye bağımlı olmadan yaşayabilmelerini sağlayacak sistemlerin sunulmasının önemini vurgulamak istiyorum.

Yukarıda verdiğim rakamlara bakarsak, Türkiye’nin yaşlı nüfusu hızla artmaktadır. Bu artış, yaşamın birçok alanında kendini gösterecektir. Dikkate alınması gereken konulara aciliyetle el atılırsa, ileride yaşlıları ve dolayısıyla genel halkı ilgilendirebilecek birçok sorun ortadan kaldırılmış olur.

Unutmadan.. Palyatif bakım, yaşamının son günlerine gelmiş yatalak bir hastayı rahatlatır, son günlerinde huzurlu olmasını sağlar, hastalıklarıyla baş etmesinde yardımcı olur.

Annemin dediği gibi belli bir yaştan sonra bilim-kurgu-son yerine, bir vatandaş olarak, donanımlı ve bütçeye uygun yaşlı bakımının yaygınlaşmasını talep ediyorum.