Algıda seçicilik nedir bilmeyen, bütün duyuları daima uyanık, gözlemci ve sorgulayıcı bir kadın olan annem, ABD’ye ilk gelişinde 6 ay kalmıştı. Birgün, bir alışveriş dönüşü, evlerin önünde iri konteynerlerde çöpçüler tarafından alınmayı bekleyen çöplere bakarak “Toplumların çıkardığı çöp, onların ne kadar zengin oldukları hakkında bilgi verir. Aynı zamanda ne kadar müsrüf oldukları da görülebilir.” demişti. Devamında çöpe gönderilen atıklar arasında en çok dikkat çekenin bolca kağıt ziyan edilerek üretilmiş paketleme kutuları olduğunu konuşmuştuk. Mobilyadan kamp malzemesine, çocuk arabasından beyaz eşyaya kadar geniş bir yelpazede çöpe gönderilen maddeleri konuşmaya devam ederken, annem bir çıkarımda daha bulunmuştu: “Amerikalılar zengin olabilir ama kıt zekâlı ve müsrüfler; kullanılmış eşyaları daha iyi değerlendirme yöntemlerinden habersiz olmalılar!”
Annemin hakkı vardı; ABD halkı müsrüftü! Onun bu çıkarımları üzerinden iki savaş, iki resesyon ve bir kriz geçti. Küresel ısınma toplumda bilinir ve konuşulur hale gelirken, “yeşil yaşam” sürmek statüko belirleyen bir olguya dönüştü.
Kullanılmış eşyaları online küresel hayır kurumlarına hibe etmek yaygınlaşırken, güneş enerjisi kullanımı, “yeşil yaşam” öğelerini hayata geçirmek, bulaşık ve çamaşır sularının bahçe sulaması için arıtılarak geri dönüşüme katkısı, organik sebze bahçeciliği, kompost yapımı gibi konular hane halkı terimleri oldu.
Yeşil yaşam popülarite kazansa da, henüz çöplüklere gönderilen atıkların boyutunda çarpıcı bir değişiklik görülmüş değil. ABD’de kişi başına günlük ortalama çöp üretimi 2 kilogramdır. Çöpe gönderilen atıkların yaklaşık 2/3’ü gıda maddesi içermektedir. Türkiye’de kişi başına günlük çöp üretimi yaklaşık 1 kilogramdır.
Çöplerin geri dönüşümü hem çevre için hem de ekonomik anlamda gereklidir.
Bu yazıda mutfak kırpıntılarının geri dönüşümünden bahsetmek istiyorum. Sözünü ettiğim işleme, kompost (çürümüş organik gübre; humus) denir.
Kompost, organik katı atıkları verimli gübre (humus) haline dönüştüren biyolojik bir süreçtir.
Evlerde, işyerlerinde ve restoranlarda yaygınlaşmasını ümit ettiğim kompost, çöplüklere gönderilen atıkları azaltıp çöp taşımacılığına ait giderleri düşürürken, çöplerin geçirildiği işlemde de hissedilir bir kısalmaya sebep olur.
Zaruri tüketim maddelerinin alım gücümüzü zorladığı son günlerde, hem kolay hem ekonomik yöntemleri seçmenin akıllıca olduğu kesin; bu yöntemler aynı zamanda çevre dostu uygulamalar olursa kazançlı bir galibiyetten söz ediyoruzdur.
Yıllardır kompost yaptığım için bu konudaki tecrübelerimi paylaşmak, evde veya bahçede bitki yetiştirenlerin işine yarayabilir düşüncesindeyim. Öyleyse kompost işlemine bir göz atalım.
Tarımla uğraşanlar için kompost hayatın doğal bir parçası olabilir ama kentliler için biraz zahmetli ve uğraştırıcıdır. Kolları sıvamadan önce kompostun çevre dostu ve ekonomik bir çalışma olduğuna gönülden inanmak gereklidir. Benim için mutfak atıklarından oluşan kompostun birkaç ay içinde mis gibi kokan toprağa dönüşmesi hem eğlenceli hem de gurur verici bir son-üründür. Yeryüzünün bizlere verdiklerine karşılık yapabileceğimin en azı olanı yapabilmenin tatminiyle, tüketicilikten üreticiliğe yönelme güdüsüyle kompost yapmaktan zevk alırım.
“Neden kompost yapmalıyız?” sorusunu “çöplüklere gönderilen çöp miktarının azaltılmasına katkı” diye cevaplayabilirim. Bu işlemle oluşan organik madde zengin ve güven içeren bir gübredir, üstelik size bedavaya gelir. Zengindir çünkü mutfak kırıntıları organik yapıyı arttırır, güven içerir çünkü son-ürün içinde kimyasal katkı maddesi yoktur. Eğer bahçecilikle uğraşmıyorsanız, kompostla elde ettiğiniz zengin organik maddeyi saksıda beslediğiniz çiçeklere toprak olarak kullanabilirsiniz. Sebze bahçeniz veya meyve ağaçlarınız varsa masrafsız üretilmiş humus işinize yarayacaktır.
Kompost nasıl yapılır? Öncelikle şehir yaşantısında kompost küçük boyutlarda ele alınırsa hem kolay hem de eğlenceli olur. Kompost için bir büyük boy konteyner, bir küçük boy konteyner, mutfak kırpıntıları, toprak ve yaprak gerekmektedir. Ayrıca iki ana unsur; su ve hava olmazsa-olmaz unsurlardır.
Kompost yaparken, mutfakta yemek pişirirken çıkan artıkları/kırpıntıları küçük boy bir konteyner içinde biriktiriyorum (resimdeki kavanoz gibi). Temel olarak soyduğum sebze ve meyve kabukları, çıkan çekirdekler, sebze artıkları, bayatlamış ekmekler, yumurta kabukları, meyve suları, kahve, ve çay artıkları, bahçede kesilen çim, kurumuş yapraklar, kül, gazete ve karton parçaları kompost yığınına dahil ettiğim maddelerdendir. Buna karşılık et, kemik, yağ, balık ve süt ürünleri koymamakta yarar vardır. Bunun bir nedeni kompost yığınına davet etmek istemediğimiz kedi, köpek, fare gibi mahlukattır. Diğer bir nedeni ise son-üründe böceklenme olur ve bu da yetiştireceğiniz bitkiye zarar verebilir.
Komposta dahil ettiğiniz artıkları mümkün olduğunca küçülterek biriktirirseniz dönüşüm süresi kısalır. Mutfakta kırpıntılarla doldurmakta olduğum konteyner (ya da kapalı kova) dolduğunda bahçede tuttuğum daha büyük varile boşaltıyorum. Sizler böyle bir varili balkonda tutabilirsiniz. Varilde birikmekte olan organik maddenin üzerine zaman zaman biraz yaprak biraz da toprak ekliyorum. Nemlenmesi için arada bir sulamak önemli ve gereklidir. Ayrıca hava alması için arada bir karıştırmak kompostun kısa sürede humus haline gelmesine yardımcı olacaktır. 6 ay gibi bir sürede değerli organik madde çürür ve zengin humus oluşur. Eğer varilde biriktirilen kompost sıkça karıştırılmaz ve ihtiyacı olan havayı alamazsa çürüme gecikir.
Bu yolla her bahar özenle yaptığım sebze bahçesi için gerekli gübreye para vermediğim gibi mutfak kırpıntılarını da çöp yığınlarına eklememiş oluyorum. Sebze bahçemle meyve ağaçlarım ve asmadaki üzümler her yıl eklenen taze humus sayesinde mahallelileri kıskandıracak şekilde bereketli ve sağlıklı oluyorlar.
Apartmanda oturanlar için varilde biriktirilecek kompost yığını koku ve sinek üretebilir. Bunu önlemenin bir yolu içi toprak dolu büyük saksılara gömerek bekletmek olabilir. Bu usulde, sineklenme ve koku olmaması için, karıştırma yapılmayacağından humus biraz daha geç oluşur. Bu yöntemde bir başka dezavantaj, çok sayıda saksıya gereksinim duyulmasıdır. Eğer bahçeniz varsa bir köşesinde açacağınız derin bir çukurda kompost biriktirebilirsiniz.
Kompostu mutfaktan balkondaki varile taşımak ve humusa dönüşmesini beklemek zevklidir, ama kabul edelim ki zahmetli ve zaman alıcı bir uygulamadır. Son yıllarda geliştirilen solucan kullanma yöntemiyle, atıklar mutfak tezgahını terketmeden humus haline dönüştürülebilmektedir. Solucanlar bildiğimiz toprak solucanı değil, Vermicelli türü kompost için kullanılan çeşitleridir. Bu tür solucanlar ABD’de zirai malzeme satılan dükkanlardan veya online satış merkezlerinden temin edilebilir. Araç, gereç ve aparatı bir arada satılan bu yöntemde yapılacak tek şey solucanların olduğu aparatı açıp biraz gazete kağıdı ekledikten sonra mutfak kırıntılarını biriktirmeye başlamaktır. Vermicelli solucanları kırıntıları öyle büyük bir hızla tüketip humusa dönüştürürler ki balkonda varile veya bahçede çukura ihtiyacınız kalmaz. Mutfak tezgahında kolay ve hızlı oluşturulacak humus doğrudan çiçeklerin dibine konmaya ya da bahçenizdeki bitkileri beslemeye hazırdır. Vermicelli kompost (solucan gübresi) yöntemiyle ilgili sorularınız olursa yorum kısmında detaylı cevap verebilirim.
Kompostla üreteceğiniz zengin humus sayesinde çiçekleriniz, varsa sebze bahçeniz, ucuz ve sağlıklı gübreye kavuşmuş olur. Dolayısıyla üzerinde “Plant Food” yazan, içine bolca kimyasal madde pompalanmış kanserojen gübreden uzak durmuş olursunuz. Elde ettiğiniz humus, hayvansal gübreden daha verimlidir ve aynı zamanda bitkilerinizi yakma ihtimali de yoktur. Oluşturduğunuz son-ürünün, yani humusun, mis kokusunu içinize çekerseniz, yaşlı ormanların gizemli derinliklerinden gelen baş döndürücü kokuyu duymuş gibi hissedersiniz. Bu duygunun adı mutluluktur!
Annem o gün ABD’de çöp konulu konuşmamıza felsefe yaparak noktayı koymuştu: Müsrifçe çöpe atılan birçok şey emek ve para içerir! Birçok fakir dünya milletini düşünecek olursak, Amerikalıların çöpü bol miktarda haksızlık da barındırıyor! Bunların sofralarından çöpe giden yemekler fakir bir milleti rahatlıkla doyurur! demişti. Annem çok haklıydı; çöpe giden gıda maddeleri o gün de birçok aç insanı doyurabilecek miktardaydı bugün de!
Geri dönüşüme ait diğer yazılarım:
Fatoşcum ellerine sağlık,bizim bahçede solucan bol olduğu için ben onları kompost variline atıyorum.olmazca solucan ihracatı yapabiliriz.biz de çok ta:)
Ben kompost yapmayi seneler once kocamdan ogrendim .HEr ne kadar alismam zaman alsada unutup ta sebze ve meyve kirpintilarini cope attigim olsada, yazin kucuk sinekeler geliyor diye kizdigim olsada kompost yapmaya devam.Ayrica tembel gunlerimde yaa bu siseleri, konserve kutularini ayri ayri ne ugrasiyoruz bosver geri donusumu diyip soylendigimde oluyor ama iste kocami sevindirmek icin recycle ve kompost yapmaya devam.:) yazin harika umarim okuyan ve kompost yapmiyanlarda merak edip geri donusume katkida bulunmaya heves eder.sevgiler Fotoscum.
Çok güzel bir yazı olmuş.Oldukça güzel bir fikir.